Νότιος Ευβοϊκός. Η δαντελωτή ακτή της Εύβοιας (τα «Κοίλα» της Εύβοιας)

Ένα ιστορικό σταυροδρόμι

Ο Νότιος Ευβοϊκός είναι μια κλειστή, θάλασσα, ένα ιστορικό σταυροδρόμι που ανέκαθεν συνέδεε το βόρειο με το νότιο Αιγαίο ή χρησιμοποιούνταν ως γέφυρα διεκπεραίωσης από την Κυρίως Ελλάδα στα νησιά του Αιγαίου και την μικρασιατική ακτή. 


Είναι ένα κομβικό σημείο της θαλάσσιας διακίνησης ανθρώπων και προϊόντων, για τον έλεγχο του οποίου έριζαν επί

αιώνες πόλεις - κράτη, συνασπισμοί και ομοσπονδίες πόλεων, ναυτικές δυνάμεις του μεσαίωνα.

Η πρώτη ερευνητική πρόκληση ανάγεται στην πρώιμη ιστορία της Εύβοιας. Από το
Λευκαντί καταρχήν, την Χαλκίδα και την Ερέτρια στη συνέχεια, ξεκίνησαν τα πλοία των Ευβοέων για τον πρώτο (10ος - 9ος αιώνας π.Χ.) και τον δεύτερο (8ος - 6ος αιώνας π.Χ.) αποικισμό, εδραιώνοντας εμπορικές βάσεις και αποικίες στην Φοινίκη, Κύπρο, Συρία, Εύξεινο Πόντο, Κάτω Ιταλία και Σικελία. 

Οι σχέσεις μεταξύ της Ανατολής και του Αιγαίου τεκμηριώνονται σήμερα από τους καταλόγους εκατοντάδων αντικειμένων που έχουν βρεθεί σε χερσαίες ανασκαφές τόσο στην Ανατολή όσο και σε παράλιες θέσεις του Ευβοϊκού. 

Η πρωτογενής ωστόσο μαρτυρία αυτών των σχέσεων και επαφών βρίσκεται σήμερα διασκορπισμένη στη θάλασσα του Ευβοϊκού, μέσω του οποίου διήλθαν χιλιάδες πλοία κατά την πρώιμη αυτή ιστορική περίοδο, πολλά από τα οποία δεν εκπλήρωσαν ποτέ το σκοπό του τελευταίου τους ταξιδιού. Ναι, αν κάποιος αναζητούσε ναυάγια που σχετίζονται με τις ομαδικές αυτές μεταναστεύσεις ή τις εμπορικές επαφές των αποικιών με τις μητροπόλεις τους, ο Νότιος Ευβοϊκός είναι το κατάλληλο μέρος.

Η ένταση των εμπορικών επαφών συνεχίστηκε αδιάκοπα σε όλες τις ιστορικές περιόδους που ακολούθησαν. Ως μία θαλάσσια λεωφόρος, ο διάπλους του Ευβοϊκού εδραιώθηκε στη συνείδηση των ναυτικών και χαρτογραφήθηκε ως μία πιο ασφαλής εναλλακτική διαδρομή για ταξιδιώτες και εμπορεύματα που ήθελαν να παρακάμψουν τον Καφηρέα (Κάβο Ντόρο) και τις προσήνεμες ακτές της Εύβοιας. 

Αμφορείς με κρασί, λάδι και αλίπαστα, κεραμεική, πρώτες ύλες, οικοδομικό υλικό αποτελούσαν τα φορτία των πλοίων αυτών, που έχουν αφήσει τα υλικά τους κατάλοιπα κατά μήκος του περάσματος Euripus Eboicus που φτάνει τα 150 μίλια. Κάποια φορτία ωστόσο φαίνεται να ήταν πολύ διαφορετικά.


Ερευνητικές προκλήσεις 
Τον Ιούνιο του 1925, ο ψαράς Ευάγγελος Λεωνίδας ανέσυρε με την ανεμότρατά του «κατά τον κόλπον του Μαραθώνος μεταξύ της ακτής καί τίνος μικροτάτης νησίδος» ένα άρτιο έργο της αρχαίας γλυπτικής, που έμεινε γνωστό στη διεθνή βιβλιογραφία ως «ο έφηβος του Μαραθώνα». Κατά τη διήγηση του παραλαβόντος το άγαλμα αρχαιολόγου Κ. Ρωμαίου «επί ημέρας 5-6 τουλάχιστον δεν εύρισκεν ούτε ύπνον ούτε ησυχίαν σαλευόμενος μεταξύ των πλέον διαφορετικών σκέψεων και αποφάσεων, έως ότου ο Αγαθός Δαίμων των αρχαιοτήτων και του ιδίου τον παρεκίνησε να αναγγείλη το εύρημα εις το Αρχαιολογικόν Τμήμα του Υπουργείου». 

Και ενώ η συζήτηση μεταξύ των ειδικών για τη φύση και τεχνοτροπία του γλυπτού συνεχίζεται μέχρι σήμερα, το ακριβές σημείο της ανέλκυσης χάθηκε στη λήθη του χρόνου, με γενικές καιαποσπασματικές πληροφορίες. 

Ο ίδιος ο Κ. Ρωμαίος, ένας από τους μεγάλους πρωτοπόρους της ελληνικής αρχαιολογίας, ήταν πρόθυμος να δεχτεί ότι «έχομεν και εδώ έν άλλο ναυαγήσαν αρχαίον πλοίον, πλήρες έργων τέχνης, μεταφερομένων εξ Ελλάδος εις Ιταλίαν ή αλλαχού», ενώ παραθέτει από δεύτερο χέρι μία εξαιρετικά αινιγματική πληροφορία: «Ούτω π.χ. ο κ. Δέφνερ ενθυμείται καλώς ότι και άλλοτε προ πολλών ετών παρετηρήθησαν κατά τον κόλπον του Μαραθώνος αγάλματα χάλκινα φυσικού μεγέθους και ότι τότε ελήφθη σοβαρώς η απόφασις της ανελκύσεως, ήτις όμως ανεβλήθη και δεν εξετελέσθη».

Υπάρχουν λοιπόν τουλάχιστον δύο ανοιχτές ερευνητικές προκλήσεις στα νερά του Νότιου Ευβοϊκού. Μετά από πολλή περίσκεψη αποφασίσαμε να μη σηκώσουμε το γάντι για καμία από τις δύο. Και αυτό για πολλούς λόγους. Καταρχήν, για την ιστορία σημειώνω ότι το «ναυάγιο του εφήβου του Μαραθώνος» στα χρόνια που ακολούθησαν μετά την ανάσυρση του γλυπτού κατέστη ένα «πλοίο φάντασμα», με τις πληροφορίες που υπάρχουν για το σημείο εύρεσής του αινιγματικές και ως ένα βαθμό αντιφατικές. 

Η πρώτη αποστολή Γάλλων αρχαιολόγων, που ασχολήθηκε με την αναζήτησή του στις αρχές της δεκαετίας του 1950, απέτυχε να εντοπίσει ίχνη του συγκεκριμένου ναυαγίου. Στον Νότιο Ευβοϊκό επανήλθε ο Jacques Yves Cousteau, τον Ιούλιο του 1976 με το ερευνητικό πλοίο Καλυψώ. Ενώ έχει ήδη ολοκληρωθεί η έρευνα στο ναυάγιο των Αντικυθήρων και το «Καλυψώ» ετοιμάζεται να μεταβεί στην Κέα για το ναυάγιο του Βρετανικού, αφιερώνονται τρεις ημέρες έρευνας στον Νότιο Ευβοϊκό. 

Ο σκοπός είναι απόλυτα ξεκάθαρος: η εύρεση του ναυαγίου που μετέφερε τον έφηβο του Μαραθώνος. Διαθέτοντας τεχνολογία αιχμής, με ό,τι πιο σύγχρονο υπήρχε, με όργανα ακουστικής διασκόπισης και αποτύπωσης του πυθμένα, υποδείξεις του μοναδικού επιζώντα από το πλήρωμα, του Ευάγγελου Λεωνίδα, που βρισκόταν το 1976 εν ζωή, διερεύνησε ηχοβολιστικά μια εκτενή περιοχή από τον Μαραθώνα μέχρι τα Βερδούγια, πριν εγκαταλείψει την όλη επιχείρηση ως ατελέσφορη και αποπλεύσει σε περισσότερα υποσχόμενους προορισμούς. 

Άρθρο από το περιοδικό fishingmania.